زندگینامه سید علی قاضی
سید علی قاضی طباطبایی، در ۱۳ ذی‌الحجه ۱۲۸۲ق (۹ اردیبهشت ۱۲۴۵ش) و به نقل از برخی از تذکره نویسان در ۱۲۸۵ق (۷ فروردین ۱۲۴۸ش) در تبریز به دنیا آمد.[۱]
خاندان وی از سادات طباطبایی، مشهور به فضل و تقوا و اغلب در کسوت روحانیت بودند و نسب‌شان به ابراهیم طباطبا، نوادۀ امام حسن مجتبی(ع)، می‌رسد.[۲]
پدرش، سید حسین قاضی (درگذشت۱۳۱۴)، از شاگردان میرزای شیرازی در سامرا بود که سپس به تبریز بازگشت و به تهذیب نفس پرداخت. وی علاوه بر تفسیر مختصری بر قرآن، تفسیری بر سوره فاتحه و تفسیری ناتمام بر سورۀ انعام نوشته بود.
جد مادری سیدعلی، میرزا محسن قاضی تبریزی (درگذشت۱۳۰۶)، نیز از عالمان و عابدان بود و با ملا هادی سبزواری مصاحبت داشت.[۳]
درگذشت
قاضی در سال‌های آخر عمر به بیماری استسقا مبتلا شد و در ۶ ربیع‌الاول ۱۳۶۶ق، برابر ۹ بهمن ۱۳۲۵ش درگذشت.[۴] سید جمال‌الدین گلپایگانی بر او نماز خواند و در وادی السلام، نزدیک مقام امام زمان(عج) در کنار پدرش به خاک سپرده شد.[۵]
خانواده و فرزندان
قاضی در طول حیاتش ۴ زن اختیار کرد و خانوادۀ پرجمعیتی شامل ۱۱ پسر و ۱۵ دختر داشت.[۶] برخی از فرزندان او به علم و فضل شناخته می‌شوند؛ از جمله سید محمدحسن قاضی طباطبائی که خود از شاگردان پدرش بود وبحر المعارف عبدالصمد همدانی را نزد وی خواند. مجموعه‌ای ۱۰جلدی به نام صفحات من تاریخ الاعلام از تألیفات اوست که جلد اول و دوم آن را برادرش، سید محمد علی قاضی‌نیا، استاد دانشکدۀ الهیات، به فارسی ترجمه و با عنوان آیت الحق در ۱۳۸۹ش در تهران منتشر کرده است. سید محمدحسن در جلد اول این کتاب، اشعار پدرش را جمع‌آوری و شرح کرده است.[۷]
از دیگر فرزندان قاضی، سید مهدی، استادِ حسن حسن‌زاده آملی است.[۸]
جانشینان وی در اخلاق و عرفان
دربارۀ وصی او در امر اخلاق و عرفان اقوال مختلفی است:
پسرش، سید محمدحسن قاضی، وصی او را دامادشان، میرزا ابراهیم شریفی، دانسته است.[۹] از حسنعلی نجابت شیرازی، شاگرد قاضی نیز نقل شده که وی در آخرین روزهای حیاتش محمدجواد انصاری همدانی را جانشین معنوی خود معرفی کرد.[۱۰]
برخی سید محمدحسین طباطبائی را وصی قاضی معرفی کرده‌اند[۱۱] اما مشهور این است که وصی رسمی قاضی، عباس هاتف قوچانی بوده است.[۱۲]
مطرح بودن چند وصی برای قاضی، با توجه به شرایط آن زمان و دشواری ارتباطات و وضع راه‌ها، امکان داشته است و شاید وی، به همین دلایل، چند تن را برای چند منطقه و چند موضوع وصی خود معرفی کرده است.[۱۳]
اساتید
قاضی طباطبائی مبادی علوم دینی و ادبی را در زادگاهش آموخت[۱۴] و نزد پدرش تفسیر کشاف را خواند. علاوه بر پدرش، استادان دیگر وی موسی تبریزی (مؤلف حاشیۀ رسائل شیخ انصاری) و محمدعلی قراچه داغی (مؤلف حاشیه‌ای بر شرح لمعه) بودند.
او ادبیات فارسی و عربی را نیز از شاعر نامی، محمدتقی نیر تبریزی، مشهور به حجت الاسلام، فرا گرفت.[۱۵]
وی مدتی، به توصیۀ پدرش، برای تهذیب نفس نزد امام قلی نخجوانی شاگردی کرد.[۱۶] سپس در ۱۳۰۸، برای کسب علم به نجف هجرت کرد[۱۷] و در آنجا نزد محمد فاضل شربیانی، محمدحسن مامقانی، شیخ الشریعه اصفهانی، آخوند خراسانی و حسین خلیلی تهرانی، فقه، اصول، حدیث، تفسیر و دیگر علوم را فرا گرفت و از این جمع، حسین خلیلی تهرانی، استاد اخلاق وی نیز بود.[۱۸]
او همچنین برای تهذیب نفس چندین سال نزد سید احمد کربلایی و محمد بهاری، ۲تن از مبرزترین شاگردان ملا حسینقلی همدانی، شاگردی کرد.[۱۹]
هرچند شهرت قاضی بیشتر به عرفان و اخلاق است، اما در حدیث و فقه و تفسیر نیز تبحر داشت.[۲۰] قاضی، به‌رغم اجتهاد، در درس خارج فقه سید محمد کاظم یزدی و سید محمد اصفهانی و دیگر علمای نجف نیز شرکت می‌کرد و از وی نقل شده است که در هفت دوره درس خارج کتاب طهاره شیخ مرتضی انصاری شرکت کرده بود.[۲۱]
شاگردان
او در نجف، در عرفان و اخلاق و تهذیب نفس، شاگردان متعدد و نام‌آوری پرورش داد.[۲۲] معمولاً جلسات درس وی خصوصی و محرمانه برگزار می‌شد.[۲۳] او در مدرسۀ هندی حجره‌ای داشت و شاگردانش در این حجره نزد او می‌آمدند.[۲۴]
برخی از علما و فقها و مراجع تقلید از شاگردان مکتب اخلاقی قاضی بوده‌اند، برخی از مهم‌ترین شاگردان او عبارتند از:
سید محمدحسین طباطبائی که خود از بستگان استادش بود و ابتدا به قاضی شهرت داشت ولی به احترام استادش، ترجیح داد که به طباطبائی مشهور شود.[۲۵] وی و برادرش سید محمدحسن الهی و عباس هاتف قوچانی[۲۶] ۱۳سال نزد قاضی شاگردی کردند.[۲۷]
سید هاشم موسوی حداد. وی ۲۸ سال شاگرد قاضی بود و استادش دربارۀ وی گفته او توحید را چنان چشیده و مس و لمس نموده که محال است چیزی بتواند در آن خللی وارد سازد.[۲۸]
سید حسن اصفهانی مسقطی. او در نجف شفا و اسفار درس می‌داد و به حکم سید ابوالحسن اصفهانی، مرجع وقت شیعیان، و توصیۀ استادش قاضی، به ناچار از نجف به مسقط هجرت کرد.[۲۹]
سید ابوالقاسم خویی. وی از استاد خود دستورالعملی گرفت و پس از ۴۰روز، مکاشفه‌ای برایش حاصل شد و آیندۀ خود را شامل تدریس و به مرجعیت رسیدن مشاهده کرد.[۳۰]
از دیگر شاگردان او می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:
محمدرضا مظفر[۳۱]
علی اکبر مرندی شانزده سال نزد قاضی شاگردی کرد.[۳۲]
محمد تقی بهجت[۳۳]
علی محمد بروجردی وی دروس قاضی را تقریر می‌کرد.[۳۴]
مرتضی انصاری لاهیجی[۳۵]
سید حسن کشمیری[۳۶]
سید احمد کشمیری[۳۷]
مرتضی مدرس گیلانی
مرتضی مدرس چهاردهی
سید حسین بادکوبه ای[۳۸]
سید عبدالکریم کشمیری
سید عباس کاشانی
محمد تقی آملی
میرزا ابراهیم سیستانی[۳۹]
سید احمد فهری زنجانی یکی از آخرین کسانی است که محضر قاضی را درک کرد.[۴۰]
سید محمد حسینی همدانی بخش‌هایی از جامع السعادات ملا محمد مهدی نراقی را نزد قاضی خواند.[۴۱]
سید مرتضی فیروزآبادی، مؤلف فضائل الخمسة من الصحاح الستة، در همسایگی قاضی منزل داشت و در درس‌های اخلاق و عرفان وی شرکت می‌کرد و محرم اسرار استاد بود.[۴۲]
منبع ویکی شیعه